Afganistan savaşının siyasal ve ekonomik sonuçları gibi, insana yapılan muamele de öne çıkmaya başladı. Aslında insan hakları savunucuları, hem savaş öncesi savaş karşıtı tutumlarını ortaya koymuştu; hem de savaşta Cenk Kalesi katliamına, BM, Kızılhaç ve Kızılay binalarının, sivil yerleşim alanlarının bombalanmasına tepki göstermişti.
Savaş hukuku, insan hakları savunucuları tarafından, insancıl hukuk olarak adlandırılır. Bu hukuk dalı, a)savaşan güçlerin birbirleriyle, b) savaşan güçlerin hukuksal ya da fiili denetimindeki bölgelerdeki sivil halkla ilişki ve çelişkilerini düzenler.
Keyfi öldürme, işkence ve onur kırıcı muamele yasağı, hem insan hakları hukukunun, hem de insancıl hukukun yasakladığı eylemlerdir. Savaş döneminde de askıya alınamayacak insan hakları ve özgürlükleri bulunmaktadır. (İnsancıl hukukla ilgili geniş kapsamlı bir inceleme için, www.ihd.org.tr'de İnsancıl Hukuka Giriş adlı makaleye bakılabilir)
ABD Küba'daki esir kampında, insancıl hukuka aykırı uygulamalar gerçekleştirmektedir. İnsanların çıplak dolaştırılmaları, tuvalet ihtiyaçlarını herkesçe görülecek mekanlarda karşılamaları, her tarafı açık mekanlarda tutulmaları, gözlerinin bağlanması, kulaklarının ses duymaması için tıkanması gibi uygulamalar tipik ihlallerdir. Kıblenin görülür bir yerde işaretlenmesi ise olumludur.
Savaş esirleri, silahlı çatışmaya girdikleri için yargılanamazlar. Onlar savaş hukukuna aykırı eylemler nedeniyle; keyfi öldürme, sivillerin öldürülmesi, yaralı ya da tutuklananların öldürülmeleri, işkence yapmak gibi eylemleri nedeniyle yargılanabilirler ve yargılama adil olmak durumundadır. Yargılamanın nerede ve neden yapılacağı ve hangi mahkeme tarafından gerçekleştirileceği de belirsizliğini korumaktadır. Dolayısıyla, esir kampında tutulanların statüleri de ABD tarafından açıklanmış değildir ve şu ana kadar ABD'nin açıklamaları geçerli hukuksal normlara da uymamaktadır.
İHD, ABD'yi insan hakları hukukuna ve insancıl hukukun ilkelerine (12 Ağustos 1949 tarihli Cenevre Sözleşmeleri'ne) uymaya çağırmaktadır.
İHD Birleşmiş Milletleri, Afganistan savaşında sivillere yönelik eylemleri gerçekleştirenleri yargı önüne çıkarmaya çağırmaktadır.
İHD, Cenk Kalesi katliamını gerçekleştirenlerin yargılanmalarını istemektedir.
Hüsnü Öndül
Genel Başkan