İNSAN HAKLARI AKADEMİSİ TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEK “İNSAN HAKLARI EĞİTİMİ PROGRAMINA” İLİŞKİN ÖNERİLER
1. Giriş
İnsan haklarının etkin korunması ve yaşama geçirilmesi, hukukun ve ulusal- uluslararası koruma mekanizmalarının yanı sıra; insan hakları bilgisi ve bilincinin yaygınlaşmasına, bu hakların benimsenmesine ve kişilerin bu hakların talep ettikleri şekilde davranışlarda bulunmayı istemelerine bağlı olduğu bilinen bir gerçektir. Bunu gerçekleştirmenin yolu, kişilerin bu hakların farkında olmalarını, bu hakların neden korunması gerektiğinin bilincine varmalarını, onları korumayı içtenlikle istemelerini ve elbette neyin nasıl korunabileceğini bilmelerini sağlayacak bir eğitimdir.
Unesco belgelerinde de vurgulandığı gibi;
“ İnsan hakları eğitimi, evrensel insan hakları kültürünün oluşturulmasını amaçlayan eğitim, öğretim ve bilgilendirme çalışmaları olarak tanımlanabilir. Kapsamlı bir insan hakları eğitimi hem insan haklarına ve bu hakların korunmasına dair bilgi verir hem de insan haklarını günlük yaşamda geliştirmeyi, savunmayı ve uygulamayı sağlayan becerileri kazandırır. İnsan hakları eğitimi, toplumun tüm üyelerinin insan haklarının korunması için ihtiyaç duyulan tutum ve davranışları teşvik eder.”*
İnsan Hakları Akademisi’nin, İnsan Hakları Derneği’nin yönetici ve üyelerine yönelik yapacağı bir insan hakları eğitimi programının başarılı olması, her şeyden önce program amacının ve içeriğinin hedef kitlenin ihtiyaçları ve özellikleri temelinde doğru saptanmasına bağlıdır.
2. Eğitimin Amacı
Birleşmiş Milletler Dünya İnsan Hakları Konferansı(Viyana, 1993) dile getirildiği biçimiyle insan hakları eğitiminin amacı; “bir bilinç uyandırmak”, yani “dünyanın her yanında yaşanan insan hakları ihlallerine son vermek için eylemde bulunma gerekliliği bilincini arttırmak” olarak ifade edilmektedir. Bu amaç eğitim alanlarda; “insan hakları ihlal edilenlerle dayanışma ihtiyacına ilişkin bilinci uyandırmak” şeklinde de ifade edilmektedir. Yani eğitim; “eğitilende ihlallerin sonuçlarını giderici tarzda eylemde bulunma bilincini oluşturmayı amaç edinmelidir.” denilmektedir.
İnsan hakları ihlal edilmeden önce, bu haklar ihlal edilmeyecek tarzda eylemde bulunma bilinci veya istemi yaratılarak kişinin belirli tek tek durumlarda kendisinin doğrudan veya dolaylı olarak bu ihlallerin nedeni olmaması ya da bu hakların gerçekleşmesi ve korunmasına katkıda bulunabilmesi sağlanabilir.
Yürütülecek eğitim programı; eğitim alanlara/katılımcılara yalnızca kendi haklarını değil, insan haklarını korumayı içtenlikle istemeyi; insan haklarının özünde neyi talep ettiklerinin bilgisini kazandırmayı ve yaşarken karşılaştıkları belirli durumlarda insan hakları ihlallerini önlemek için, insan haklarının talep ettiklerini kararlarıyla ve yaptıklarıyla yerine getirmeyi ve bunun için yapılması gerekenleri bulabilmeyi ve elbette yaşanan insan hakları ihlallerine son vermek için eylemde bulunma gerekliliği bilincini sağlamayı amaç edinmelidir.
Bütün bunları kazanabilmek; eğitim alanlarda/katılımcılarda insan olma bilincini ya da insan onuru denen şeyi paylaşma bilincini uyandıran bir eğitimi gerektirir.
3. Eğitilecek Hedef Gruplarının Belirlenmesi
Dernek yöneticileri ile dernek üyelerinin katılacakları eğitim programlarında. Uygulanacak program içerikleri aşağıda önerilen yöntemle belirlenebilir.
Dernek, kendi yöneticilerinden uygun gördüğü gönüllüleri, insan hakları eğiticisi olarak sürekli görevlendirmek üzere eğitmeli ve sertifika vermelidir. Bu eğiticiler; eğitici olabilecek yeni kişileri insan hakları konusunda eğitmeli ve Dernek Yönetimi ile birlikte kararlaştırılan örgüt içi eğitim programlarını ve bunların araç gereçlerini (slâytlar, CD, kısa filmler, ders kitapçıkları vs.) hazırlamalı ve uygulamalıdır.
4.Eğitimin İçeriğinin Belirlenmesi
İnsan Hakları Akademisi; insan hakları alanında çalışan kişilerden bir Danışma Kurulu(grubu) oluşturmalı; Kurul/Grup önerileri doğrultusunda şubelerin insan hakları eğitimi ile ilgili ihtiyaçlarını, öncelik ve önerilerini saptamaya yönelik bir anket formu hazırlamalı ve tüm şubelerine göndermelidir. Gelen sonuçları değerlendirip tasnif etmeli, Danışma Kurulu/grubu ve eğitimde görev alacak uzmanlarla birlikte eğitim programında yer alması istenen konuları tespit edilmeli, programın alt yapısını hazırlamalı ve buna göre bir uygulama planı ortaya koymalıdır.
Eğitim programı hazırlanırken, insan haklarının evrenselliği, bölünmezliği ve bütünselliği dikkate alınmalı; eğitim, medeni, siyasal, ekonomik, sosyal, kültürel ve dayanışma haklarının tümüyle ilgili olmalıdır.
5.Eğitimde İzlenecek Yöntem ve Araçlar
Programın yürütülmesinde; eğitim programına katılanlara bilgi kazandırmanın yanı sıra, insan haklarının korunup uygulanmasıyla ilgili düşünce ve davranışları kazandırma asıl amaç olmalıdır. Bu nedenle inter aktif, katılımcı bir yöntem esas alınmalı, olabildiğince örnek olay, grup tartışmaları gibi teknikler uygulanmalıdır.
Konular planlanan süreye uygun olarak yayılmış ders saatleri şeklinde aktarılmalıdır. Bu husus özellikle dernek yöneticilerinin eğitiminde önemlidir. Araçlar konunun özelliğine göre belirlenmelidir. Eğitim çalışmaları bir izleme birimi tarafından izlenmeli, eğitimin etkinliği ve sonuçları verilere dayalı olarak belirli periyotlarla değerlendirilmelidir. Konuyla ilgili olarak 2006-2008 döneminde İHD, Mazlum-Der, Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi ve Hollanda Helsinki Komitesi tarafından ortaklaşa gerçekleştirilen “Türkiye’de İnsan hakları Savunucuları: İnsan hakları Örgütlerinin yerel Şubelerini Güçlendirme” projesi çerçevesinde eğitimciler ve eğitim alanlara yönelik üretilen eğitim materyali; proje nedeniyle oluşan birikim ve deneyimler yol gösterici olabilir.
6.Eğitim Programının İçeriğine İlişkin Öneri Taslağı
1.İnsan Hakları: Kavramı ve Temelleri
a. İnsan hakları ile temel kavramların anlam bilgisi
-“Hak”, “onur“ insan”, “insanlık”, “insan hakları” kavramlarının anlamı.(Bu kavramlara eşitlik, özgürlük, barış kavramları da eklenebilir).
-İnsan hakları ilkelerinin özellikleri
-Hangi haklar insan haklarıdır? Neden?
–Devlet, demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları hukuku kavramı ve bu kavramların insan hakları kavramı ile ilgisi.
3. Etik ilkeler olarak insan hakları ilkelerinin insan hakları savunucuları için gerektirdikleri.
4. İnsan Haklarının Korunması ile ilgili temel ilkeler.
İnsan haklarının korunması terimi ve içeriği.
İnsan haklarını savunma hakkı ve insan hakları savunucuları
İnsan haklarının ulusal düzeyde korunması.
Uluslararası insan hakları belgeleri ve uluslararası koruma mekanizmaları.
5.İnsancıl Hukuk(Savaş Hukuku ya da Silahlı Çatışma Hukuku) konuyla ilgili belgeler ve konuyla ilgili kurumlar
-Uluslararası Ceza Mahkemesi ve belgeleri
6.İnsan haklarının işlevselleştirilmesinde hükümet dışı örgütlerin rolü ve sivil itaatsizlik kavramı.
7. Türkiye’de insan haklarının korunmasında karşılaşılan temel sorunlar.
Genel durum.
Mevzuat
İnsan hakları ihlallerinin önlenmesinde yeni mücadele yöntemleri.
8.Olgu ve olay tartışmaları
9.İnsan haklarının mültidisipliner özelliği nedeniyle tıp, psikoloji, sosyoloji, kültür ve sanat dalları, yazılı ve görsel basın, hukuk ve sair disiplinlerden katkılar.
10.Kadın hakları, çocuk hakları, engelli hakları, ayrı başlık altında ayrımcılık yasağı, azınlık hakları, kültürel haklar ve benzeri konular üzerinde düşünmek gerekir.
—————————————————————————————————————————-
*BM, UNESCO ve İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, Plan of Action World Programme for Human Rights Education – First Phase (Dünya İnsan Hakları Eğitimi Programı Eylem Planı – Birinci Aşama), New York ve Cenevre, 2006, s.1. http://www.ohchr.org/documents/publications/pactionEducationen.pdf
[erişim: 28.04.2010]