Raporun Tamamı: ihep-cocuk-haklari-raporu-2025
İnsan Hakları Derneği, Avrupa Birliği’nin katkıları ile yürüttüğü Daha Çok Eylem, Daha Çok İletişim, Hak Temelli Mevzuat Oluşturmak Projesi çerçevesinde, Türkiye’de insan hakları ve yargı reformları kapsamında gerçekleştirilen düzenlemeleri incelemektedir. Bu rapor, 2021 yılında hükümet tarafından açıklanan İnsan Hakları Eylem Planı (İHEP) kapsamında yer alan hedef ve amaçlar açısından çocuk haklarını ele almaktadır.
İnsan Hakları Eylem Planı (İHEP) ve Yargı Reformu Stratejileri (YRS), çocukların üstün yararını gözetmeyi taahhüt etse de uygulamada önemli eksiklikler ve yapısal sorunlar varlığını korumaya devam etmektedir. Özellikle 4. ve 5. Yargı Paketleri ile çocuk adalet sisteminde bazı değişiklikler yapılmış olsa da bu düzenlemeler, çocuğun üstün yararı ilkesi açısından yetersiz kalmıştır. Çocuk teslimi ve çocukla kişisel ilişki kurulmasına ilişkin süreçlerin, icra müdürlükleri yerine uzmanlar tarafından yürütülecek şekilde düzenlenmesi olumlu bir adım olsa da çocuğun bir hak öznesi olarak ele alınmasını sağlayacak yeterli mekanizmalar oluşturulmamıştır. Bu süreçte çocuğun korkuları, endişeleri ve tercihlerinin dikkate alınmaması, uygulamada hak ihlallerine yol açabilecek bir eksiklik olarak değerlendirilmektedir.
Ceza infaz süreçlerinde çocuklara yönelik çeşitli düzenlemeler yer almakla birlikte, çocukların hapsedilmesini son çare olarak öngören uluslararası standartlara uyulmamaktadır. 0-6 yaş grubundaki çocukların anneleriyle birlikte hapishanede kalması, çocuğun özgürlüğü ve gelişimi açısından ciddi bir sorun teşkil etmektedir. 5. ve 7. Yargı Paketleri kapsamında, kadın hükümlülerin ceza infazının ertelenmesine dair yeni hükümler getirilse de bu düzenlemeler geçici ve yetersiz çözümler sunmaktadır. Suça sürüklenen çocuklar açısından ise, tutukluluk süresine ilişkin düzenlemelerin iyileştirilmesi ihtiyacı açıktır. Çocuk mahpus sayısının her geçen yıl artması, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin belirlediği kriterlerle uyumlu değildir. Ceza infaz sisteminde çocuklara hak temelli ve duyarlı bir biçimde yaklaşılması gerekse de mevcut politikalar bu ihtiyacı karşılamaktan uzaktır.
Bu çerçevede, İnsan Hakları Eylem Planı ve Yargı Reformu Stratejileri’nin çocuklar açısından etkinliğini artırmak için;
- Çocuk dostu adalet politikalarının güçlendirilmesi,
- Uygulamada çocuk hakları perspektifinin merkez alınması,
- Hukuki düzenlemelerin çocuğun üstün yararı ilkesine uygun hale getirilmesi gerekmektedir.
2024 yılının Aralık ayında bahsi geçen proje kapsamında İHD tarafından hazırlanan İnsan Hakları Eylem Planı Çerçevesinde Yargı Reform Sistemi ve Mevzuat İnceleme Raporu’na benzer bir çalışmanın çocuk hakları bağlamında hazırlanması adına Fisa Çocuk Hakları Merkezi, İHD Merkezi Çocuk Komisyonu, AYHED, Urfa, Mersin ve Diyarbakır Baroları, CİSST, Çocuklar için Adalet Derneği, Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı, ICHILD, ÇAÇAV, Romani Godi ve Sayın Ebru Ergin gibi kurum ve uzmanların katkıları ile bir çalıştay düzenlenmiştir. Tüm katılımcılara kıymetli katkıları için teşekkür ederiz.
İnsan Hakları Derneği
