STK’lardan Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Hakkında Ortak Açıklama

BM İnsan Hakları Konseyi

İnsan Hakları Yüksek Komiseri ile Sanal Gayriresmî Görüşme

STK’lardan Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Hakkında Ortak Açıklama

9 Nisan 2020

Sayın Başkan,

Yüksek Komiser’e sunduğu güncel bilgiler ile Komiserlik’in COVID-19’la mücadelede insan haklarının merkezi önem taşımasını güvence altına almak için sürdürdüğü çalışmalardan dolayı teşekkür ediyoruz. Devletleri, bu kriz esnasında insan haklarına uyulmasının ve korunmasının güvence altına alınması için Yüksek Komiser ve Komiserlik, Özel Mekanizmalar ve diğer mekanizmalarla samimiyetle işbirliği yapmaya davet ediyoruz.

Birbirimizle bağlantılı olduğumuzu gösteren emsalsiz bir tehditle karşı karşıyayız; buna vereceğimiz yanıttaki en güçlü araçlarımız yerel, ulusal ve küresel seviyelerde dayanışma ve işbirliğidir. Mali destek ve bilgi paylaşımı yolu da dahil olmak üzere etkili bir uluslararası işbirliği ve destek bu pandeminin durdurulması için elzem olacaktır. Hükümetlerin, BM’nin küresel insani yardım planı için mali destek sağlanması da dahil olmak üzere, pandemiyle mücadelede kullanılabilir azami kaynaklarını harekete geçirmek ve risk altındakileri korumak için sınırlı kaynakları olan ülkeleri destekleme yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekmektedir. Uluslararası finans kurumları da pandemiyle karşı karşıya olan ülkeleri acilen desteklemek için insan haklarıyla uyumlu önlemler almalıdır.

Devletler ve uluslararası kurumlar ekonomileri ve halkın geçim kaynaklarını desteklemek üzere trilyonlarca dolar seferber etmek zorunda kalacaklardır. Bu krizin merkezinde bulunan ekonomik ve kültürel haklara uygun davranılması, korunması ve yerine getirilmesi için mevcut bütün kaynakları kullanmaları gerekmektedir ki bu haklar içinde birbiriyle örtüşen sağlık, barınma, su ve temizlik, gıda, çalışma, sosyal güvenlik, eğitim, sağlıklı çevre, uygun yaşam standardı, eşitlik hakları ile ayrımcılık yasağı bulunmaktadır. Devletler müdahalelerini tasarlarken yaşlılar, önceden varolan sağlık sorunları olanlar, yoksullar, engelliler, çocuklar, yerli halklar, iş ve soy temelinde ayrımcılığa uğrayanlar, göçmenler ve sığınmacılar, mülteci veya ülke içinde yerlerinden edilmişler için kamplarda yaşayanlar ve özgürlüğünden yoksun bırakınlar da dahil olmak üzere en çok marjinalize edilen ve en büyük risk altında bulunan kişilerin korunduğunu güvence altına almalıdır. Ayrıca Devletler, çoğunlukla önceden varolan toplumsal cinsiyet eşitsizliğiyle ilintili sağlık, güvenlik ve diğer haklarına karşı potansiyel tehditleri azaltmak için aldıkları önlemlerin bütün kadın ve kız çocukları ile geleneksel toplumsal cinsiyet normlarına uyum göstermeyen bireylere saygılı olduğunu ve bu kişileri koruduğunu güvence altına almalıdır.

Devletler bu hayati dönemde sağlık hakkına saygı duymalı, korumalı ve hayata geçirmelidir. Önleme ve tedavi için gerekli olan kaliteli sağlık hizmeti ve ekipmana herkesin ulaşabilmesini güvence altına almalıdır. Sağlık çalışanları ile diğer ön saf çalışanlarına uygun koruyucu ekipman, bilgi, eğitim ve psikososyal destek sağlanmalıdır. Cinsel ve üreme sağlığı bilgisi ve hizmetleri de dahi olmak üzere kilit önem taşıyan hizmetler ana hizmet kapsamına alınmalı ve sağlanmaları güvence altına alınmalıdır.

Pandemiyle etkili bir şekilde mücadele etmek için uluslararası sağlık ve bilimsel işbirliği esastır. Devletler fikri mülkiyet rejimlerinin ihtiyaç duyan halkların hayati ilaçlara ve aşılara erişimini engellememesini güvence altına almalıdır. Tanı, ilaç ve aşı gibi COVID-19’la ilgili bilimsel gelişmelerin faydalarının ülke içinde ve ülkeler arasında herkes için ulaşılabilir olması son derece önemlidir. Devletler başta ilaçların mümkün olan en çok sayıda kişiye ulaşabilmesi olmak üzere şirketlerin herkes için sağlığa erişimi artırma yönünde bir politika izlediklerini güvence altına almalıdır.

Devletler COVID-19 ve diğer bulaşıcı hastalıklara daha maruz kalmayı önlemek için güvenli, temiz, sağlıklı ve sürdürülebilir çevre hakkını güvence altına almalıdır.

Hükümetler kati sokağa çıkma kısıtlaması önlemleri ilan ettikleri ve milyonlarca insan “evde kal” emirlerine tabi olduğu için eviçi şiddet ve çocuk istismarı riski artmıştır. Hükümetlere pandemiyle mücadelede eviçi şiddete karşı ulusal stratejilerini gözden geçirme ve sığınma evleri, yardım hatları ve diğer destek hizmetlerinin işleyişinin devam edebilmesi için gerekli destek ve kaynakları sağlamak da dahil olmak üzere kadın ve çocukların güvenliğine öncelik verme çağrısında bulunuyoruz.

Devletler evsizlerin kendilerini koruyabilecekleri ve gerektiğinde izole edebilecekleri tesisler de dahil olmak üzere evsizlere acil barınma hizmeti sağlamalıdır. Ayrıca herkesin ulaşabileceği yeterli, uygun ve güvenli su ve temizlik tesisleri devreye sokmalıdır. Hükümetler ayrıca insanların barınma yokluğu nedeniyle COVID-19 karşısında daha da savunmasız hâle gelmelerini önlemek için önlemler almalıdır. Hükümetler, BM Barınma Özel Raportörü’nün tavsiyeleri uyarınca, kiralarını veya ev taksitlerini ödeyemeyenler de dahil olmak üzere kriz süresince evden tahliyeleri tamamen askıya almalıdır.

Pandemiyle mücadelede devletlerce alınan önlemlerin gıda hakkı üzerinde olumsuz etkileri olabilir. Devletler gıda dağıtım programlarının kapsamını genişletmek ve okullardaki besin programlarını ikame edecek alternatifler sağlamak da dahil olmak üzere gıda hakkının güvence altına alınması için önemler almalıdır. Devletler herkesin yeterli gıdaya ulaşabilmesi için küçük ölçekli gıda üreticilerini desteklemeyi dikkate almalı ve gıda fiyatlarını dengede tutmak; gıda maddeleri, hijyen ürünleri ve temel ilaç ve malzemeler üzerinden vurgunculuğu önlemek üzere düzenleyici önlemler almalıdır. Bu önlemler içinde bu mallara uygulanan katma değer vergisinin düşürülmesi ve temel gıda ve temizlik ürünlerinin maliyetlerini sübvanse etme bulunabilir.

Çoğunluğu alt ve alt-orta gelirli ülkelerdeki kadınlardan oluşan güvencesiz iş kollarında çalışanlar bu pandemiden orantısız bir şekilde etkilenecektir. COVID-19 ve pandemiye karşı alınan önlemler nedeniyle göçmen işçilerin, kısa dönemli sözleşmelerle çalışanların ve kayıtdışı sektörlerde çalışan işçilerin çalışma haklarının ve işleri kapsamındaki haklarının olumsuz etkilendiğini görme olasılıkları daha yüksek olacaktır.

Mikro ve küçük işletmeler yardım paketleriyle desteklenmelidir. Buna özellikle küresel güneydeki* milyonlarca hanenin hayatlarını etkileyen borç ödemelerinde kolaylık sağlanması desteği de dahil olabilir.

Devletler bu dönemde herkesin sosyal güvenlik korumalarının yanısıra karşılık endişesi olmaksızın gerekli durumlarda ekonomik desteğe erişimin olmasını güvence altına almalıdır. Bu önlemler ayrıca insanların hayata geçirilen halk sağlığı önlemlerine uymalarına yardımcı olmak üzere de esastır. Devletler COVID-19’la mücadele programları tasarlarken daha sonra ekonomik, sosyal ve kültürel haklar da dahil olmak üzere bir dizi insan hakkını da etkileyebilecek insanların geçim kaynaklarına uygulanan belli bazı kısıtlamaların etkilerini belirlemeli ve bunları mümkün olduğunca hafifletmelidir.

Okulların kapanmasıyla birlikte Devletler; öğretmenler, topluluklar, ebeveynler ve vasilerle işbirliği yaparak yenilikçi ve ulaşılabilir eğitime erişim yolları sağlamalı ve evden eğitim için uygun rehberlik ve destek hizmetlerinin yanısıra ihtiyacı olan bireylere ve ailelere yeterli mali destek ve sosyal koruma sağlamayı güvence altına almalıdır. Teknolojiye erişimin bulunmaması ve veri maliyetleri nedeniyle özellikle yoksulluk içinde yaşayanlar olmak üzere pek çok ülkede uzaktan eğitim uygulanabilir bir seçenek değildir. Engelli pek çok çocuk için çoğu uzaktan eğitim yöntemi ve platformu kapsayıcı ve erişilebilir değildir. Evden eğitim ve uygun çocuk bakımı, yeterli sosyal koruma ve ekonomik destek yokluğu nedeniyle risklere rağmen çalışmak zorunda olan milyonlarca ebeveyn için çoğunlukla olanaklı değildir.

Çatışma ve işgal durumlarında hükümetlerin ve etkili kontrol sahibi olan diğer tarafların sağlık hakkını koruması, yerine getirmesi ve uygulaması ile herkese sağlık hizmeti sunması, insani ve tıbbi yardıma eksiksiz ve engelsiz erişim sağlaması hayati önem arz etmektedir. Hükümetlerin ve etkili kontrol sahibi olan diğer tarafların savunmasız grupların sağlık ve diğer temel hizmetlere ceza, tutuklanma veya sınırdışı edilme korkusu olmaksızın erişebilmelerini güvence altına almaları gerekmektedir.

Acılı ve maliyetli olacak ama bu pandeminin öte tarafını da göreceğiz. Devletleri daha adil bir dünya için bir kez daha birlikte çalışma sözü vermeye davet ediyoruz: Altta yatan eşitsizlikleri ele almaya ve ayrım gözetmeksizin ekonomik, sosyal ve kültürel haklara eksiksiz bir şekilde saygı gösterilmesini ve hayata geçirilmesini güvence altına almaya çağırıyoruz. Bu devletlerin insan hakları yükümlülükleriyle uyumlu olmasının yanısıra başka bir benzer krizi önlemede veya mücadele etmede daha dirençli ve daha hazırlıklı olmamıza yardımcı olacaktır.

İmzacı Kurumlar:

1. African Centre for Democracy and Human Rights Studies (ACDHRS)
2. Al Mezan Centre for Human Rights
3. Al-Haq, Law in the Service of Man
4. ALQST for Human Rights
5. Americans for Democracy & Human Rights in Bahrain
6. Amnesty International
7. Asian Forum for Human Rights and Development (FORUM-ASIA)
8. Asian Legal Resource Centre (ALRC)
9. Business & Human Rights Resource Centre
10. Cairo Institute for Human Rights Studies (CIHRS)
11. Center for Reproductive Rights
12. Centre for Civil and Political Rights
13. Centro de Estudios Legales y Sociales – CELS (Argentina)
14. Centro de Investigación y defensa de los derechos Humanos Honduras.
15. Centro de Investigación y Promoción de los Derechos Humanos (CIPRODEH)
16. Child Rights Connect
17. Chinese Human Rights Defenders (CHRD)
18. Civic Assistance Committee
19. Committee on the Administration of Justice (Northern Ireland)
20. Committee to Protect Journalists
21. Commonwealth Human Rights Initiative (CHRI)
22. Commonwealth Magistrates’ and Judges’ Association
23. Conectas Direitos Humanos
24. DefendDefenders (East and Horn of Africa Human Rights Defenders Project)
25. Dhameer for Rights and Freedom – Yemen
26. Egyptian Initiative for Personal Rights (EIPR)
27. FIAN International
28. Flac (Free Legal Advice Centres)
29. Franciscans International
30. Fundacion Regional de Asesoría en Derechos Humanos, INREDH
31. Geneva for Human Rights – Global Training (GHR)
32. Global Initiative for Economic, Social and Cultural Rights
33. HRM “Bir Duino-Kyrgyzstan”
34. Human Rights Association (İnsan Hakları Derneği -Türkiye)
35. Human Rights Center MEMORIAL (Russia)
36. Human Rights in China
37. Humanium
38. IDHEAS, LITIGIO ESTRATÉGICO EN DERECHOS HUMANOS – MÉXICO
39. International Bar Association
40. International Commission of Jurists
41. International Disability Alliance
42. International Federation for Human Rights Leagues (FIDH)
43. International Institute on Race, Equality and Human Rights (Race & Equality)
44. International Legal Initiative (ILI) – Kazakhstan
45. International Lesbian and Gay Association (ILGA World)
46. International Movement Against All Forms of Discrimination and Racism (IMADR)
47. International Service For Human Rights (ISHR)
48. IWRAW Asia Pacific
49. Justiça Global
50. Lawyers’ Rights Watch Canada
51. Legal Clinic “Adilet” (Kyrgyzstan)
52. Liga lidských práv (LLP) / Czech League for Human Rights
53. Ligue suisse des droits de l’Homme
54. Movimento Nacional de Direitos Humanos – MNDH Brasil
55. Musaala Organization for Human Rights
56. Nazra for Feminist Studies
57. Portuguese League for Human Rights – Civitas (Portugal)
58. Programa Venezolano de Educación – Acción en Derechos Humano (Provea)
59. Right Livelihood Foundation
60. Save the Children
61. Southern Africa Human Rights Defenders Network (SAHRDN)
62. The Advocates for Human Rights
63. The Association for Progressive Communications (APC)
64. Union Internationale des Avocats (UIA)
65. Unrepresented Nations and Peoples Organisation (UNPO)
66. Validity Foundation – Mental Disability Advocacy Centre
67. Watch for Human Rights – Yemen
68. Women’s Centre for Legal Aid and Counselling (WCLAC)
69. World Organization Against Torture

* Global South: Kabaca Latin Amerika, Asya, Afrika ve Okyanusya’ya işaret eden görece yeni bir terim. Tamamı olmasa da çoğu düşük gelirli ve çoğunlukla siyasi veya kültürel olarak marjinalize edilmiş, Avrupa ve Kuzey Amerika dışındaki bölgeleri ifade etmek için kullanılan “Üçüncü Dünya” ve “Periferi” gibi terimlerle aynı gruptan. https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/1536504212436479