İHD tarafından özel bir kamuoyu araştırma şirketine yaptırılan bu araştırmanın amacı, katılımcıların hasta mahpusların şartlı tahliyesine ve kelepçeli muayene uygulamasına ve Türkiye’de adalet sistemine yönelik algılarını anlamak ve olası nedenlerini açıklamaktır.
Araştırma 15-30 Ağustos 2022 tarihleri arasında toplam 1000 kişi ile yüz yüze görüşme yoluyla, toplam yedi kent merkezi seçilerek gerçekleştirilmiştir. Bu kentler: İstanbul, Diyarbakır, İzmir, Ankara, Edirne, Hatay ve Samsun’dur.
Çalışmada katılımcılara kendilerini özellikle hangi kimlikle tanımladıkları sorulmuştur. Katılımcıların çoğunluğu kendisini Atatürkçü, özgürlükçü, Müslüman, Türk, muhafazakâr, milliyetçi, Kürt ve dindar olarak tanımlamaktadır.
Araştırmada öncelikle katılımcılara Türkiye’deki adalet sistemine ve mahpusların durumuna ilişkin algılarını anlamak amacıyla sorular yöneltilmiştir. Burada sonuçlar, yaklaşık 1 yıl önce yine İHD olarak yaptığımız “Türkiye’de Hapishaneler ve Mahpuslar Algısı Araştırması”nın sonuçları ile örtüşmektedir. Bir yıl önce yaptığımız araştırmada toplumun yüzde 69’u Türkiye’deki adalet sistemine güvenmediğini söylerken artık güvenmeme oranı yaklaşık %83’e ulaşmıştır.
Ayrıca katılımcıların çoğunluğu mahpuslara iyi davranılmadığını ve hapishanelerde mahpuslara işkence ya da kötü muamele edildiğini düşünmektedir. Buna ek olarak katılımcıların çoğunluğu bütün mahpusların aynı haklara sahip olması gerektiğini (%61,2), hapishanede aynı kurallara tabi tutulması gerektiğini (%55,5) ve bütün mahpusların sağlık hakkından eşit biçimde yararlanması gerektiğini (%89,8) düşünmektedir.
Kendi kimliklerini sağcı kategorisinde değerlendirenler hariç olmak üzere diğer tüm gruplarda adalet sistemine güven duymama oranının yüksek olduğu söylenmelidir. Dolayısıyla adalet sistemine ilişkin olumsuz algının, sadece iktidara muhalif görülebilecek kişilere özgü bir tutum olduğunu söylemek yanlış olacaktır, zira toplumun hemen her kesiminden bireylerde bu tür bir olumsuz algının olduğunu vurgulamalıyız.
Katılımcılara, günümüzde hapishaneler ve hasta mahpuslar için önemli bir sorun oluşturan kelepçeli muayene konusundaki düşünceleri sorulmuştur. Araştırmanın katılımcılarının çoğunluğu (%59,7) kelepçeli muayenenin insan haklarının ihlal edilmesi anlamına geleceğini düşünmektedir. Ayrıca hasta mahpuslara doktor tarafından kelepçeli muayene yapılabilir fikrine görüşülenlerin yine büyük çoğunluğu katılmamaktadır (%56,1)
Katılımcıların çoğunluğu ağır hasta mahpuslara şartlı tahliye uygulanmasını (%66,1) ve Adalet Bakanlığı’nın şartlı tahliyeye ilişkin yapacağı düzenlemeyi doğru bulduğunu (%63,4) belirtmektedir. Katılımcılar aynı zamanda kelepçeli muayene uygulamasının kaldırılmasını doğru bulmakta (%61,4) ve kelepçeli muayenenin doktorlara bırakılmasını onaylamamaktadır (%47,6).
“Hasta mahpuslara ayrımcılık yapılmaktadır” yargısına evet yanıtı verenlere neden böyle düşündükleri sorulmuştur. çoğu katılımcı; siyasi mahpuslara, Kürtlere, muhaliflere, düşünce suçlularına negatif ayrımcılık uygulandığını düşünmektedir. Buna karşılık zenginlere, nüfuzlu kişilere, iktidara yakın olanlara pozitif bir ayrımcılık yapıldığı kanısı yaygındır.
“Kelepçeli muayene uygulamasının kaldırılmasını doğru buluyor musunuz?” sorusuna verdikleri yanıtın gerekçesi sorulduğunda bu soruya evet yanıtı veren katılımcılar çoğunlukla “hasta haklarına aykırı” olması ve “insan onuruna aykırı” olması yanıtlarını vermiştir.
Yaptırdığımız kamuoyu araştırmasından çıkarılabilecek en genel sonuç, katılımcıların çoğunluğunun hasta mahpusların şartlı tahliyesine olumlu baktıkları ve yine çoğunluğun kelepçeli muayeneye karşı olduklarıdır.
Üstelik kelepçeli muayenenin doktorun kararına bırakılması da çoğunluk tarafından desteklenmemektedir. Dolayısıyla, Adalet Bakanlığı’nın bu konularda yapacağı herhangi bir düzenleme sürecinde burada ortaya çıkan kamuoyu algısını ve bu alanda çalışan sivil toplum örgütleri ile meslek odalarının görüşlerini dikkate alması düzenlemenin kamuoyu nezdinde güvenilirliğini arttıracaktır.
Araştırma raporunun tamamına erişmek için: Hasta Mahpuslara Şartlı Tahliye ve Kelepçeli Muayeneye Yönelik Kamuoyu Algı Araştırması