İnsan Hakları Derneği (İHD) Ankara Şubesi Hapishaneler Komisyonu’nun hazırladığı bu rapor, aşağıda isimleri belirtilen hapishanelerden İHD Ankara Şubesi Hapishaneler Komisyonu’na gelen başvurular, avukatların hapishanelere yaptıkları ziyaretler, mahpusların tarafımıza yolladığı mektuplar ve mahpus-aile görüşmelerinin tarafımıza aktarılması ile derlenen bilgiler sonucunda hazırlanmıştır.
Ocak-Şubat-Mart aylarında derneğimize İç Anadolu Bölge hapishaneleri için 62 kişi, diğer cezaevleri için 1 kişi olmak üzere toplam 63 kişi başvuru yapmıştır. Komisyonumuza yapılan başvurular ile ilgili olarak hak ihlallerinin ortadan kaldırılması için ilgili kamu kurumlarına gerekli yazılar yazılmıştır.
İç Anadolu Bölgesindeki hapishanelerde İmralı Tecridine son verilmesi ve hapishanelerde yaşanan hak ihlallerinin sonlandırılması talepli süresiz-dönüşümlü açlık grevleri devam etmektedir.
Hak ihlali ile ilgili olarak başvuru gelen İç Anadolu Bölge Hapishaneleri
- Afyonkarahisar 1 Nolu Tipi Kapalı Hapishanesi
- Bolu F Tipi Kapalı Hapishanesi
- Karabük T Tipi Kapalı Hapishanesi
- Kayseri/Bünyan Kadın Kapalı Hapishanesi
- Kırıkkale F Tipi Kapalı Hapishanesi
- Kırıkkale/Keskin T Tipi Kapalı Hapishanesi
- Kırşehir E T Tipi Kapalı Hapishanesi
- Konya/Ereğli T Tipi Kapalı Hapishanesi
- Sincan Kadın Kapalı Hapishanesi
- Sincan 1 Nolu Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanesi
- Sincan 3 Nolu Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanesi
- Tokat T Tipi Kapalı Hapishanesi
Hapishanelerde Ölümler
İHD’nin belirlemelerine göre, 2021 yılı Ocak-Şubat-Mart aylarında çeşitli cezaevlerinde en az 13 mahpus yaşamını yitirdi.
Şubemiz Hapishaneler Komisyonu’nca tespit edilebilen ölümler aşağıda aktarılmıştır.
- 2 Mahpus Ağır Hastalıkları nedeniyle yaşamını yitirdi.
- 1 Ağır Hasta Mahpus tahliye edildikten kısa süre sonra hastanede yaşamını yitirdi.
- 1’i çocuk olmak üzere 5 Mahpusun intihar ederek yaşamını yitirdiği iddia edildi.
- 4 Mahpus Korona nedeniyle yaşamını yitirdi.
- 1 Mahpus şüpheli şekilde yaşamını yitirdi. %93 engelliydi.
Sağlık Hakkı
Mahpusların bir arada ve kalabalık koğuşlarda yaşadıkları göz önünde bulundurulduğunda hapishanelerde hijyenik ortamın sağlanmasının, kişisel koruyucu tedbir uygulamalarının neredeyse imkânsız olduğu söylenebilir. Bu durum bütün dünyayı etkileyen Covid-19 salgınının hapishanelerde çok hızlı yayılabileceğini ortaya koymaktadır. Özellikle hapishanelerdeki yoğunluk ve hareketlilik göz önüne alındığında durumun daha da vahim olduğu görülmektedir.
İHD’nin verilerine göre, hapishanelerde (en az) 604’ü ağır olmak üzere en az 1.605 hasta mahpus bulunmaktadır. İç Anadolu Bölge Hapishanelerinde ise 46’si kadın olmak üzere en az 284 hasta mahpus bulunmaktadır. Bunların 98’i ağır hasta mahpustur.
Komisyonumuza yapılan başvurular ve avukat görüşmeleri sonucunda belirtilen hapishanelerde yaşanan sağlık hakkı ihlalleri aşağıdaki gibidir:
Sağlık Hakkına Erişimde Tespit Edilen Hususlar
- Mahpuslar aşırı kalabalık koğuşlarda kalmaktadırlar.
- Tek kişilik, sağlıksız nakil araçları ile sevkler yapılmakta; bu durum özellikle kalp, astım, epilepsi hastalarının sağlıklarını kötü etkilemektedir.
- Mahpuslar kelepçeli muayene edilmekte, kelepçeli halde hastane sevkleri yapılmaktadır.
- Korona riskine rağmen mahpuslara yeterli miktarda hijyen malzemeleri ve maske verilmeme, tedbirlere uyulmamaktadır.
- Bazı cezaevlerinde; 15’er günlük vardiya sistemi ile çalışan infaz memurlarının, vardiya sisteminin 7’şer günü indirilmesinden sonra Covid vakaları artmıştır.
- Hasta mahpuslar revire geç çıkarılmakta, hastane sevkleri ya geç yapılmakta ya da hiç yapılamamaktadır. Ayrıca rutin yapılması gereken test ve kontrollerde aksamaktadır.
- Adli Tıp Kurumu politik tutum izleyerek cezaevinde kalamaz raporu vermemekte, tam teşekküllü hastane ve üniversite hastanelerinin cezaevinde kalamaz raporları kabul edilmemekte ve ağır hasta mahpusların infazları ertelenmemektedir.
- Diyet yemeği ihtiyacı olan mahpusların diyet yemeği talepleri karşılanmamaktadır.
- Kendi öz bakımını yapamayacak düzeyde psikolojik rahatsızlıkları (şizofreni vb. ) olan mahpuslar tahliye edilmemektedir.
- Mahpusların diş tedavileri yapılmamakta, parasını ödemiş olmalarına rağmen implant tedavilerinin de yarım bırakıldığı öğrenilmiştir.
- Afyon 1 Nolu T Tipi Kapalı Hapishanesinde kalan ağır hasta mahpus Hayrettin Yılmaz’ın tedavileri yapılmamış, cezası bir yılın altına düşmesine rağmen tahliye edilmemiş ve hastalıkları nedeniyle yaşamını yitirmiştir.
- Afyon 1 Nolu T Tipi Kapalı Hapishanesinde kalan ve sürekli felçlik geçiren mahpusun tedavileri yapılmamakta, engelli küçük çocuğu olmasına rağmen ailesine yakın yere sevki kabul edilmemekte ve kendisinin ağır hastalıklarından kaynaklı denetimli serbestlik talebi kabul edilmemektedir.
- Bel fıtığı ve kireçlenme sorunu olan bir mahpusun ortopedik yatak ihtiyacı karşılanmamaktadır.
İşkence ve Kötü Muamele
İHD’nin belirlemelerine göre, 2021 yılı Ocak-Şubat-Mart aylarında İç Anadolu Bölgesinde bulunan hapishanelerde en az 17 mahpus işkence ve/veya kötü muameleye maruz kalmıştır. Ancak, Adalet Bakanlığı’nın bu konudaki verileri paylaşmaması, hapishanelerle haberleşmenin sürekli olarak engellenmesi, haberleşmenin sıkı bir biçimde denetlenmesi, özellikle taşra hapishanelerinden haber alma konusunda yaşanan güçlükler, adli mahpusların yaşadıklarını basına, yetkili makamlara ve insan hakları örgütlerine (çoğunlukla) iletmemesi nedeniyle işkence ve kötü muameleye maruz kalan mahpus sayısının belirtilen sayının çok üzerinde olduğunu ortaya çıkarmaktadır.
Hapishanelerde yaşanan işkence ve kötü muamelenin aşağıda dökümü yapılmıştır. Hapishanelerde uygulanan işkencenin ve mahpuslara yönelik kötü muamelenin temelinde cezaevi görevlilerine yönelik cezasızlık politikası yatmaktadır. Cezaevi görevlilerinin soruşturulma, yargılanma kaygısı olmadan hareket etmeleri ve mahpuslar tarafından Adalet Bakanlığı’na yapılan başvuruların sonuçsuz kalması benzeri olayların sıklıkla ve artarak görülmesine sebebiyet vermektedir.
Disiplin Cezaları ve İnfaz
Hapishanelerde her türlü hak talebine ya da ihlallere karşı verilen tepkilere hapishane idareleri tutanak tutarak ve disiplin soruşturması başlatarak karşılık vermektedir. Üstelik bu uygulamalar mahpusların birbirleriyle selamlaşmaları ya da hal-hatır sormaları gibi son derece keyfi gerekçelere de dayanabiliyor. Hapishane yaşanan hak ihlallerini ve baskıları dışarıya bildirmek de disiplin soruşturmasına gerekçe olabiliyor. Disiplin soruşturmaları neticesinde mahpuslara haberleşme hakkı cezaları, hücre cezaları verilebilmektedir. Ancak daha önemlisi bu soruşturma ve cezalar bahane edilerek infazları yakılmaktadır. Zaten İnfaz Kanunu’ndan kaynaklanan haklar hapishane idarelerinin tercihlerine göre uygulanabilmektedir. Ağır hasta olan ve cezalarının son yılında olan mahpuslar, iyi hali olan mahpuslar dahi tahliye edilmemektedirler. Disiplin soruşturmaları ve cezalar nedeniyle iyi halden denetimli serbestlik hakkı zaten mahpuslara kullandırılmamaktadır.
Raporun tamamı için: İç Anadolu Hapishaneleri Ocak-Şubat-Mart 2021 Raporu