İHD mahpusların insan onuruna yaraşır koşullar içerisinde hayatların sürdürecek koşulların yaratılması için kamuoyunu bilgilendirmek ve resmî kurumları harekete geçirmek konusunda bir sorumluluk hissetmektedir. Bu sorumluluk hem İHD’nin sahip olduğu ve savunduğu değerlerden hem de tüzüğünde yer alan ilkelerden ileri gelmektedir. Bu anlayış temelinde yaptığı çalışmalar ve hazırladığı raporlar hak ihlalleri temelinde yapılan faaliyetlere önemli katkı sunmaktadır. İHD yayınladığı yıllık, dönemsel ve özel raporlar ile hapishanelerde yaşanan hak ihlallerinin kamuoyuyla paylaşılması ve bu ihlallerin giderilmesi için resmi mercilerin harekete geçirilmesini hedeflemektedir.
İHD hapishanelerde yaşanan tüm olumsuzlukları, mahpusların yaşadıkları haksızlıkları şubeler, bölgeler ve ülke düzeyinde izleyip raporlama gayreti içerisindedir. Bu çalışmalarını yürütürken bilgi ve veri toplamak için pek çok kaynaktan beslenmektedir. 27 şubesi ve 8 temsilciliğiyle halihazırda Türkiye’de faaliyet gösteren en yaygın insan hakları kurumu olan İHD yayınladığı hak ihlalleri raporlarının yanı sıra insan hakları alanında faaliyet yürüten diğer sivil toplum kurumları ve barolarla da farklı dönemlerde hapishanelerde yaşanan hak ihlallerine ilişkin raporlar yayınlamaktadır.
İHD diğer çalışma alanlarında olduğu gibi hapishaneler konusunda da çok sayıda başvuru almaktadır. Bu başvuruların bir bölümü doğrudan mahpuslar tarafından yapılırken bir bölümü de mahpus yakınları ya da avukatları tarafından yapılmaktadır. Başvurular, İHD internet sitesi üzerinden çevrimiçi olarak yapılabildiği gibi şubelere ve genel merkeze doğrudan da yapılabilmektedir. Ayrıca mahpuslar ve yakınları, mektup yoluyla da İHD’ye başvurmaktadırlar. Derneğimize yapılan başvurular konusunda derneğimiz ilgili resmî kurumları ivedilikle bilgilendirmektedir. Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü, TBMM İnsan Hakları Komisyonu, Sağlık Bakanlığı, Kamu Denetçiliği Kurumu, TİHEK, TTB, İçişleri Bakanlığı Kolluk Gözetim Komisyonu, ilgili savcılıklar, ilgili cezaevi müdürlükleri, il sağlık müdürlükleri başta olmak üzere başvuruya özel diğer kurumlara da yazılar yazmakta ve mevcut hak ihlallerinin ortadan kaldırılması için gerekli bilgilendirmeleri yapmaktadır. Bilgilendirme işlemleri sonrasında takipleri yapmakta ve ihtiyaç halinde mevcut imkanlar ölçüsünde mahpuslarla görüşme yapması için hapishanelere avukat göndermektedir. Bu işlemler sonrasında kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla basın açıklamaları yapmakta ve raporlar düzenlemektedir.
İHD’nin bu alandaki bir diğer kaynağı ise yaygın ve geniş avukat ağıdır. Mahpus avukatları, müvekkillerinin yaşadıkları hak ihlalleri ile ilgili olarak İHD ile temasa geçerek başvuru yapmakta ve bu başvurular verilerin toplanmasına katkı sağlamaktadırlar. İHD’nin hukuk ve hapishane komisyonlarına dahil olan avukatlar da kurumuza gelen başvurulara doğrultusunda mahpuslarla görüşme yaparak ve raporlar hazırlayarak veri toplanmasına destek olmaktadır.
İHD’nin yıllık, dönemsel ya da tematik raporlarının bir başka önemli kaynağı da medya taramasıdır. İHD, düzenli olarak medya taraması yaparak hapishaneler alanında medyaya yansıyan ya da gündeme gelen haberleri de toplamaktadır. İHD yayınladığı raporlara ve yaptığı çalışmalara ek olarak hapishanelerde yaşanan hak ihlallerinin ortadan kaldırılması amacıyla resmî kurumlar ile de görüşmeler yapmaktadır.
Son olarak, hapishaneler ve mahpus hakları alanında çalışan Özgürlük İçin Hukukçular Derneği, Çağdaş Hukukçular Derneği, Med Tutuklu ve Hükümlü Aileleri Hukuki ve Dayanışma Dernekleri Federasyonu, Türk Tabipler Birliği, Türkiye İnsan Hakları Vakfı, tutuklu ve hükümlü aileleri dernekleri gibi diğer sivil toplum örgütleri ile ortak çalışmalar yürüttüğümüzü eklemeliyiz. Bu ortak çalışmaların ve eşgüdümün neticesinde de önemli bilgi ve verilere ulaşabilmekteyiz.
Bu rapor da yukarıda sayılan farklı bilgi kaynaklarından toplanan verilerin bir araya getirilmesi ile ortaya çıkmıştır. Temelini İHD şubelerinin ve bölge temsilciliklerinin hazırladığı düzenli hapishane raporları ile hapishane ziyaretlerinde elde edilen veriler oluşturmaktadır. Diğer kaynaklardan elde edilen verilerle de rapor desteklenmiştir.
Elimizde bulunan verilere göre, 2021 yılında yalnızca İHD Genel Merkezi’ne Türkiye’nin farklı bölgelerinde yer alan hapishanelerde bulunan 901 mahpus mektup, aile veya avukatları aracılığıyla başvuru yapmıştır. Büyük çoğunluğu mektuplar aracılığıyla yapılan bu başvurulardan bir bölümü tek mektup aracılığıyla birden fazla mahpus tarafından yapılan başvurulardan oluşmaktadır. Bununla birlikte şubelerimize yapılan başvurular da göz önüne alındığında derneğimize binlerce başvuru yapıldığı görülmektedir.
Derneğimize yapılan başvurular içeriklerine göre gruplandırıldığında ise, başvuruların çoğunlukla sağlık hakkı, işkence ve kötü muamele ve ayrımcılık gibi hak ihlalleri alanında yoğunlaştığı görülmektedir. Bunların yanı sıra sıklıkla hukuki destek talepli başvuruların da yapıldığı ortaya çıkmaktadır. Bunlara ek olarak, 2021 yılında da 2020 yılına benzer şekilde Covid-19 pandemisinden kaynaklı hak ihlalleri nedeniyle de hapishanelerden başvuru yapıldığı görülmektedir. İHD ayrıca, mahpusların ailelerine yakın bölgelerdeki hapishanelere nakil olmak için yaptıkları başvuruların hapishane yönetimleri tarafından değerlendirilmemesi nedeniyle de çok sayıda başvuru almaktadır.
Derneğimize hapishanelerden yapılan başvurularda çoğunlukla birden fazla hak ihlali dile getirilmekte ve bu konuda derneğimizden yardım talep edilmektedir. Özellikle hasta mahpusların durumu, tecrit, çıplak arama, iletişim hakkının gaspı gibi birçok farklı konuda derneğimize ciddi oranda yapılmış başvuru mevcuttur. Türkiye hapishanelerinde kalan yabancı uyruklu mahpuslar da özellikle dil bariyeri nedeniyle çok fazla hak ihlaliyle karşılaşmaktadır. Yabancı uyruklu mahpuslar çoğunlukla adil yargılanma hakkından ve Türkçe bilmedikleri nedeniyle de iletişim hakkından yararlanamadıkları sebebiyle derneğimize başvuru yapmaktadır.
Raporun tamamı için: 2021 Hapishane Raporu