Türkiye’nin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile Ekli Protokolleri, BM Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi ve bunun gibi uluslararası sözleşmelerde düzenlenen seçme ve seçilme hakkının kullanılması bakımından bağımsız sivil seçim gözlemcilerinin, seçim gözlemi yapmasına imkan tanınması amacı ile derneğimizin 22 ilde görevlendirdiği üye ve yöneticilerimizden oluşan toplam 300 kişilik gözlem grubu heyetleriyle 31 Mart 2024 tarihinde yapılacak olan mahalli idareler genel seçimlerini izleyebilme hususunda Yüksek Seçim Kuruluna 20.03.2024 tarihinde başvuruda bulunduk. Ancak Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı talebimizi seçimde gözlem yapabilecek kişi ve kurumların kanunda sayılmış olması ve İHD’nin bu kurumlardan olmaması gerekçesiyle reddetmiştir. AGİT Demokratik Toplumlar ve İnsan Hakları Bürosunun Seçim Gözlem Misyon Raporunda “Türkiye’deki kanunlarda uluslararası ve yurtiçi sivil toplum gözlemcilerinin gözlem yapması konusunda özel hükümler bulunmadığı ve bu durumun 1990 tarihli AGİT İnsani Boyut Konferansı Kopenhag Belgesine uyumlu olmadığı” özellikle belirtilmiştir. Bu sebeple bizler gönüllülerimizle birlikte seçim sürecini gözlemledik ve seçim öncesi ve sonrasında yaşanan ihlalleri de kapsayacak şekilde raporumuzu hazırladık.
Raporda öne çıkan ihlaller şöyledir:
USULSÜZ SEÇMEN İDDİALARI
Seçim tarihinin belli olması ve seçmen listelerinin askıya çıkmasıyla birlikte YSK seçmen kayıtları incelendiğinde, birçok il ve ilçe merkezinde tek daireye yaşaması mümkün olmayacak sayıda insan yazılmış ve bölge illerine pek çok seçmen kaydırılmıştır. Kaydırılan seçmenlerin çoğunun genç, erkek ve asker olduğu, kütüklerinin oy kullandıkları yerlerde olmadığı ve toplu şekilde oy kullanmaya getirildikleri seçim günü gözlenmiştir. Ülke genelinde “hayalet seçmen” olarak nitelendirilen seçmen sayısı yaklaşık 44 bindir.
PARTİLERİN SEÇİM ÇALIŞMALARINA YÖNELİK MÜDAHELELER
Seçim öncesinde ve sonrasında seçime giren pek çok partinin seçim büro/araçlarına, adaylarına, çalışanlarına saldırı gerçekleştirilmiştir. Siyasetçiler gözaltına alınıp tutuklanmış, seçim büroları taşlı sopalı saldırıya uğramış, adaylar miting sırasında fiziki şiddete uğramıştır. Seçim sonrası Van Büyükşehir Belediye Başkanı seçilen Abdullah Zeydan’ın memnu haklarının iadesi kararının idari bir talimatla ortadan kaldırılıp en çok ikinci oyu olan iktidar partili adaya mazbata verilmesine karar verilmesi sonrası Van’da başlayan ve pek çok ile yayılan protestolarda çok sayıda kişi işkenceyle gözaltına alınmıştır. İstanbul Çağlayan Adliyesi önünde avukatların yapmak istedikleri açıklamaya polis saldırısı olmuş ve 14 avukat gözaltına alınmıştır. Seçim sonrası yaşanan protestolarda gözaltına alınan kişi sayısı binden fazladır. Yaşanan olaylardan sonra Van Valiliği tarafından 15 gün boyunca eylem etkinlik ve şehre giriş çıkış yasağı getirilmiştir. İdari makamlarca hukuksal olmayan kararlar neticesinde uygulanan yasaklarla ifade özgürlüğü ve toplanma hakkı ihlal edilmiştir. Kanuna aykırı uygulamalar ve yapılan gözaltılar ile kişi güvenliği ve özgürlük hakkı ihlal edilmiştir. Yasal düzenlemelere aykırı olarak verilen yasak kararları ve bu kararların uygulanması; görevi kötüye kullanma, kişi hürriyetinden yoksun bırakma ve seyahat hürriyetini engel suçlarının oluşmasına yol açmıştır.
SEÇİM GÜVENLİĞİ İHLALLERİ
Seçim öncesi muhtar adayları arasında başlayan adaylık tartışmalarında ölümler yaşanmıştır. Aralarında polislerin de olduğu pek çok kişi de yaralanmıştır.
Seçim günü Diyarbakır’da yaşanan kavgayı ayırmak isteyen Dem Partili sandık görevlisi Emin Çelik vurularak hayatını kaybetmiştir. Seçimden sonra yapılan itirazlar ve protestolarda da yaralananlar olmuştur.
USULE AYKIRI VE MÜKERRER OY KULLANMA
Türkiye’nin değişik illerinde toplu oy kullanma, oy yakma, oy kullanırken sandıktan fotoğraf çekilmesi, mükerrer oy kullanılması gibi pek çok usulsüzlük yaşanmıştır. Seçmen kütükleri ile ilgili hatalar, hileler konusunda muhalefet partilerinin yapmış olduğu şikayetlerin önemli bir çoğunluğu YSK tarafından kabul edilmemiştir. Bu mekanizma açıktır, ancak etkili değildir.
Yüksek Seçim Kurulu ve İl ilçe Seçim Kurulu Başkanlıklarına Çağrımızdır;
Seçim güvenliğini tehlikeye atan kişi ve gruplar hakkında etkin soruşturmalar başlatılmalıdır,
Yukarıda derneğimizce tespit edilen seçim usulsüzlükleri iddialarına ilişkin gerekli araştırmalar yapılmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır,
Yurttaşların doğru ve güncel haber almasına yönelik çalışma yürüten basın mensuplarının can güvenliklerini sağlanmalıdır,
Belediye başkan adayları ile siyasi partiler adına itiraza yetkili olan avukatlar ve siyasi parti görevlilerine yönelik engelleme ve saldırılara ilişkin gerekli önlemleri alınmalıdır,
Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile birlikte yargı kurumlarında siyasi baskının arttığı bilinmektedir. Bununla birlikte Yargıtay ve Danıştay’ın kendi üyeleri arasında oluşturduğu YSK yapısının yeni anayasal rejim düşünülerek yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. YSK çoğulcu bir yapıya kavuşturulmalı, kararları Anayasa Mahkemesi denetimine açık tutulmalıdır,
OHAL ve OHAL sonrası dönemde seçim kanunları ile ilgili yapılan tüm değişikliklerin geri alınması gerekmektedir,
Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerde ön görülen mekanizmalarda seçim usullerine ilişkin tavsiyelerin dikkate alınması gerekmektedir.
Türkiye’de bir an önce bağımsız seçim gözlemciliği yapma ile ilgili kanuni düzenleme yapılmalıdır,
Seçimlerde kolluk görevlilerinin belli bir bölgeye kaydırılarak seçim sonuçlarını değiştirmeye yönelik uygulamalarının önüne geçecek yasal değişiklikler yapılmalıdır,
Türkiye’deki medyanın seçim yasaklarına uymasını sağlayacak yasal değişiklikler yapılmalıdır,
Seçim sonuçları ile ilgili yayın yapan başta Anadolu Ajansı ve TRT olmak üzere çeşitli ajansların seçim manipülasyonları yapmasının önüne geçecek tedbirler alınmalıdır,
Türkiye’deki seçmen kütüklerinin sorunlu olması nedeni ile seçmenlerin oy kullanırken parmak boyası ile oy kullanması sağlanmalıdır. Seçmen kütüklerinin güncelleştirilmesi ve gerçeğe yakın kütük oluşturulması için özel çalışma yapılmalıdır.
İNSAN HAKLARI DERNEĞİ
Raporun Tamamı:31 MART 2024 MAHALLİ İDARELER GENEL SEÇİM SÜRECİ RAPORU